Η 'αφιλάνθρωπη' πλευρά μιας κατά τ'άλλα 'άβολης αλήθειας'

Αν ο Al Gore πριν χρόνια είχε ονομάσει το ντοκιμαντέρ του “μια άβολη αλήθεια”, ίσως μια πιο ρεαλιστική τοποθέτηση για τη παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας θα ήταν “μια καθόλα αφιλάνθρωπη αλήθεια”.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ανθρώπινη ζωή είναι εμφανείς σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας. Κι αν στον πολιτισμένο κόσμο μπορούμε να τις ταυτίσουμε με ακραία γεγονότα που παρουσιάζουν έντονες συμπληρωματικότητες με άλλους παράγοντες (π.χ. πολεοδομικές παρανομίες), στις αναπτυσσόμενες χώρες αδυνατούμε να ελαφρύνουμε τη σοβαρότητα των επιπτώσεων για οποιονδήποτε λόγο. Όποια κι αν είναι η κριτική στο αν και εφόσον συντελείται ήδη το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, το θέμα είναι ότι υπάρχουν χειροπιαστά στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει ανέβει αισθητά. Παρότι δεν ανήκω στους αμφισβητίες του φαινομένου, μπορώ να δεχτώ ότι υπερβολές έχουν σημειωθεί από διάφορες κατευθύνσεις. Από την άλλη, η αλήθεια σπανίως βρίσκεται στα άκρα, αλλά συνηθίζει να ακολουθεί τις βασικές αρχές του θεωρήματος του ‘μέσου ψηφοφόρου’, και έτσι η βέλτιστη στρατηγική είναι να κινείσαι πάντα κάπου στο μέσο.

Συχνά λέγεται πως η ιστορία έχει μια μαγική ικανότητα να μας εξηγεί και τα πιο φαινομενικά άλυτα μυστήρια που μας ταλανίζουν στο σήμερα. Διαβάζοντας, λοιπόν, ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στην online έκδοση του Βήματος, έμαθα πως επιστήμονες διέγνωσαν πως οι σφαγές του Τζένκις Χαν, που επιχειρήθηκαν κατά τη διάρκεια των πολλαπλών εισβολών του, συντέλεσαν δραστικά στη μείωση των εκπομπών άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Δεν ήταν, βέβαια, καυσαέρια και φουγάρα που έκαναν τη ζημιά τον 13^ο και 14^ο αιώνα, αλλά η εκτεταμένη καλλιέργεια μέχρι πρότινος δασικών περιοχών, οι οποίες έπαψαν να υφίστανται μετά τις σφαγές τοπικών πληθυσμών. Υπό μια σατανική σύμπτωση, λοιπόν, ο διαβόητος Χαν μπορεί πλέον κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως ο ‘πιο οικολόγος κατακτητής στην Ιστορία’.

Τέσσερις με πέντε αιώνες αργότερα, η ‘Πληθυσμιακή Παγίδα’ του Malthus εμφανίζεται για να επισημάνει τις ‘κρυφές’ αρνητικές πλευρές της τεχνολογικής αναβάθμισης. Εξάλλου όταν ανοίγεις μια πόρτα, απλώνεται μπροστά σου ένας κόσμος που σπανίως μπορείς να χαρτογραφήσεις με μια ματιά. Βέβαια, με το να κάνει κάποιος μια ανάλυση κόστους-οφέλους της τεχνολογικής προόδου, μάλλον χαμένος θα βγει. Τελικά, το θέμα δεν είναι τόσο να καταραστούμε την πρόοδο, όσο το να μην της δώσουμε άλλο ένα ‘ιστορικό αλάθητο’.

Ποια είναι εν τέλει αυτή η ‘άβολη αλήθεια’; Μέσα στο κυκεώνα τόσων πολιτικών μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, ποια είναι πλέον η βέλτιστη στρατηγική για να γλιτώσουμε; Σε πληθυσμιακό επίπεδο, οι προβλέψεις είναι, μάλλον, με το μέρος μας, μιας και ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να ακολουθήσει μεν μια αύξουσα πορεία, με φθίνοντα δε ρυθμό, εξαιτίας του βελτιωμένου επιπέδου ζωής στις αναπτυσσόμενες σήμερα χώρες. Σε παραγωγικό, όμως, επίπεδο, οι προβλέψεις για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου δεν είναι καθόλου χαρμόσυνες. Στον αγώνα δρόμου για την ανάπτυξη, μπορεί μέχρι τώρα να υπήρχαν κάποιοι που ήταν καθαρά νικητές, αλλά πλέον οι ‘total winners’ δεν αναμένεται να είναι θεμελιακή αξία.

Στη σκιά της αδυναμίας εξεύρεσης μιας παγκόσμιας λύσης στο πρόβλημα (βλ. Κιότο, Κοπεγχάγη και Κανκούν), οι λύσεις του Malthus και του Τζένκις Χαν φαντάζουν οι πιο απαισιόδοξες προτάσεις εξόδου από την οικολογική κρίση. Εξάλλου, νομοτελειακά, ακόμα και αν παρατηρηθεί μια ολική εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους, ο πλανήτης διαθέτει πάντα τους φυσικούς μηχανισμούς για να κάνει το απαραίτητο ‘reboot’. Συνεπώς, η ‘αφιλάνθρωπη αλήθεια’ υπάρχει ως custom setting στο υπάρχον σύστημα, ίσως υπερβαίνοντας την όποια ‘άβολη αλήθεια’ που εμείς παρατηρούμε. Το θέμα και πάλι είναι, εμείς τι είμαστε διατεθειμένοι να πράξουμε!